Cá ngựa: Đặc điểm, tác dụng trị bệnh, lưu ý khi dùng

Nhờ chứa những thành phần dinh dưỡng tốt cho sức khỏe mà cá ngựa được biết là loài động vật biển quý hiếm, được nhiều người săn tìm hiện nay. Tuy nhiên, không ít người vẫn chưa hiểu hết về loài cá độc đáo này. Vậy thì đừng bỏ lỡ bài viết dưới đây để biết “tất tần tật” những thông tin về loài cá ngựa này.

Cá ngựa là con gì?

Cá ngựa (hay hải mã) là một loài cá biển thuộc chi Hippocampus, bao gồm cả cá chìa vôi. Loại cá này thường được tìm thấy ở những vùng nước ôn đới và nhiệt đới ở khắp nơi trên thế giới. Chúng được xem là một loại thuốc quý ở Đông Á, nhất là là ở Trung Quốc và Việt Nam.

Do việc săn tìm và đánh bắt ngày càng gia tăng nên hiện nay, số lượng cá ngựa đang bị giảm sút nghiêm trọng. Người ta thường dùng cá ngựa trong những bài thuốc truyền thống của Trung Quốc. Vì vậy, theo thống kê, có đến khoảng 20 triệu con cá ngựa bị săn tìm, đánh bắt để phục vụ cho nhu cầu này mỗi năm.

Trên thế giới, loài cá này được tìm thấy ở các nước như Triều Tiên, Trung Quốc,  Nhật Bản, Singapore, Việt Nam,… Tại nước ta, loài cá này xuất hiện nhiều ở vùng biển Phan Rang, Phú Yên, Phú Quốc, Quảng Ngãi, Thanh Hóa, Nghệ An,…

Hiện nay, trong sách đỏ thế giới, cá ngựa đã được xếp vào danh sách những động vật sắp nguy cấp. Chính điều này càng khiến cho chúng trở nên quý hiếm và có giá thành vô cùng đắt đỏ.

• Tên gọi khác: Hải long, thủy mã, hải mã.
• Tên khoa học là Hippocampus.
• Thuộc họ: Syngnathidae.

Đặc điểm nhận biết cá ngựa 

Tên gọi cá ngựa được xuất phát từ chính đặc điểm cơ thể của chúng. Bởi loài cá này có phần đầu giống như đầu của con ngựa. Phía trên đỉnh đầu có một số gai to và chúng mọc nhô lên cao. Chiều dài trung bình của cá ngựa rơi vào khoảng 15 – 20cm, thân mình hơi dẹt và phình ra ở phần bụng. Đường kính từ 2 – 4cm.

Phần xương đầu của hải mã có nhiều gai nhọn và mấu lồi. Các vòng xương bắt đầu chạy từ thân cho đến hết phần đuôi. Mõm cá ngựa có hình ống, không có răng và miệng nhỏ. Hai mắt trũng sâu và có thể di chuyển độc lập với nhau. Riêng cá ngựa đực sẽ có bụng phần đuôi mang túi ấp trứng. Túi này được hình thành bởi hai nếp da.

Cá ngựa thường mùi hơi tanh, màu nâu, đen hoặc vàng nhạt. Tùy thuộc vào từng nơi sinh sống (vùng biển, môi trường, khí hậu) mà cá ngựa sẽ có hình dáng, kích thước, màu sắc khá đa dạng, phong phú. 

Một số loài cá ngựa có thể kể đến như: Cá ngựa mõm dài, cá ngựa đầu ngắn, cá ngựa đen, cá ngựa mõm ngắn, cá ngựa gai dài, cá ngựa nhỏ, cá ngựa chấm, cá ngựa vằn, cá ngựa thân trắng,…

Loài hải mã có một điểm đặc biệt, đó là cá đực sẽ mang thai. Khi giao phối, cá ngựa cái gửi lại khoảng 1500 trứng vào túi ấp trứng của con đực. Sau thời gian khoảng 9 – 45 ngày, cá con sẽ nở, ra ngoài và bắt đầu chu kỳ sinh trưởng. Khoảng vài giờ hoặc vài ngày sau đó, cá ngựa đực lại tiếp tục giao phối và mang trứng.

Phân loại 

Tùy thuộc vào từng cơ sở để phân loại mà cá ngựa được chia thành nhiều loại với những đặc điểm riêng biệt sau:

Dựa vào màu sắc và đặc điểm bên ngoài

Người ta chia thành 5 loại:

• Cá ngựa gai: Đây được xem là loài có giá trị cao về khoa học và tính thẩm mỹ. Điểm nổi bật của loài này là trên đầu có những chiếc gai lớn, toàn thân màu nâu nhạt, được tìm thấy ở các nước Châu Á.
• Cá ngựa Indonesia: Còn được gọi là cá ngựa chúa, được tìm thấy chủ yếu ở các bờ vịnh và biển tại indonesia. Cá ngựa chúa có kích thước khá lớn, với chiều dài lên tới 30cm. Loài cá này được đánh giá rất cao với khả năng bổ thận, tráng dương và tăng cường sinh lý cho nam giới.
• Cá ngựa xương: Chủ yếu sống ở môi trường nước ngọt, tại các nước Đông Nam Á. Loài cá này toàn thân là các đốt xương sắc bén, có tác dụng tăng cường sinh lý nam rất tốt.
• Cá ngựa đen: Chúng có màu đen tuyền toàn thân, phân bố ở khu vực biển Ấn Độ Dương hoặc ở Việt Nam tại một số tỉnh thành Bắc Trung Bộ.
• Cá ngựa trắng: Đây là loại có kích thước lớn nhất trên thế giới hiện nay, với độ dài lên đến 30 – 35cm. Toàn thân chúng được bao phủ bởi một màu trắng sữa rất đẹp và các vi lấp lánh. Cá ngựa trắng được đánh giá cao về khả năng chữa bệnh, giá trị kinh tế và cũng là loại quý hiếm nhất.

Dựa vào trạng thái tồn 

Được chia thành 2 loại như sau:

• Cá ngựa tươi: Còn sống chưa qua sơ chế, chúng được nuôi hoặc đánh bắt gần bờ. Loại này khi ngâm rượu sẽ khó uống vì có mùi tanh. Chúng chỉ thích hợp dùng trong các món ăn khi phối cùng thuốc Bắc.
• Cá ngựa khô: Đây là loại đã được sơ chế sau khi đánh bắt bằng cách sấy hoặc phơi khô. Sau khi sơ chế, hải mã thường nhẹ đi, bé lại. Đó là lý do vì sao loại khô luôn đắt hơn loại tươi.

Thu hoạch và chế biến

Loài cá này thường được thu hoạch vào mùa hạ, mùa thu. Người ta có thể  sử dụng toàn thân cá ngựa sau khi đã bỏ ruột.

Cách chế biến hải mã: Sau khi đánh bắt về, người ta đem rửa sạch cá, loại bỏ lớp màng da bên ngoài và ruột đi. Cuối cùng đem cá phơi hoặc sấy khô. Vì vậy, chúng thường được dùng ở dạng cá ngựa khô và được cột lại thành từng cặp, gồm một con cái và một con đực.

Thành phần hóa học của cá ngựa

Theo các nghiên cứu khoa học, trong hải mã có chứa rất nhiều thành phần hóa học quan trọng, có tác dụng tốt đối với sức khỏe con người. Cụ thể:

• Các enzyme tổng hợp prostaglandin giúp cải thiện hệ miễn dịch khi tham gia vào hoạt động điều hòa thần kinh. Đồng thời, các enzyme này cũng kích thích quá trình sản xuất hoocmon oxytocin, từ đó có khả năng chi phối tình dục ở nam giới.
• Chất Docosahexaenoic acid (DHA) có tác dụng làm tăng khả năng sản xuất tinh trùng.
• Peptid có tác dụng diệt khuẩn và bảo vệ cơ thể trước các tác nhân bên ngoài.
• Protein có hàm lượng cao, giúp chống oxy hóa và góp phần kéo dài tuổi xuân.
• Các gene có tác dụng ngăn cản sự hình thành và phát triển của khối u.

Cá ngựa có tác dụng gì? 

Nhờ những thành phần nêu trên mà cá ngựa mang đến nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe của con người, đó là:

Tác dụng dược lý

Theo Y học cổ truyền, cá ngựa có vị ngọt mặn, tính ấm và không độc, có thể đi trực tiếp vào can thận. Tác dụng của cá ngựa là ôn thận, kích thích sinh lý, tráng dương, điều khí hoạt huyết. Vì vậy, cá ngựa khô thường được dùng cho các trường hợp nam giới bị liệt dương, di tinh…

Để đảm bảo phát huy công dụng của cá ngựa một cách tối ưu, người ta có thể chế biến cá bằng cách ngâm rượu hoặc nấu các món ăn bổ dưỡng.

Cá ngựa trị bệnh gì?

Nếu như theo Đông y, hải mã có thể giữ ấm thận, tráng dương và điều trị chứng bất lực ở nam giới, thì nghiên cứu hiện đại cũng chỉ ra rằng enzyme đóng vai trò quan trọng đối với quá trình tổng hợp ra prostaglandin.

Chất này có nhiệm vụ kích thích sự tăng tiết hormone oxytocin, giúp kéo dài thời gian quan hệ cho nam giới. Bởi vậy, sử dụng cá ngựa khô làm thuốc để chữa yếu sinh lý nam là hoàn toàn có cơ sở khoa học.

Không chỉ giúp cải thiện và hỗ trợ điều trị các vấn đề về sinh lý ở nam giới. Với sự đa dạng về thành phần dinh dưỡng, cá ngựa còn có công hiệu trong việc điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau như: 

Hỗ trợ điều trị vô sinh, hiếm muộn ở nữ giới

Loại cá này không chỉ tốt cho nam giới mà các chị em cũng có thể “hưởng lợi” trong việc hỗ trợ trị bệnh phòng the. Bởi chúng có khả năng kích thích “hóc môn tình yêu “, đây là nội tiết tố có vai trò quan trọng trong cuộc yêu của cả nam và nữ. Riêng với phái đẹp, công dụng này còn nhân lên gấp nhiều lần do có sự hỗ trợ của hormone. 

Hỗ trợ điều trị ho hen suyễn, thở khò khè

Công dụng của cá ngựa còn được nhiều bà mẹ truyền tai nhau sử dụng để hỗ trợ điều trị tình trạng thở khò khè, hen phế quản ở trẻ nhỏ. Các bài thuốc chế biến từ cá ngựa là một liệu pháp hỗ trợ đắc lực, an toàn và không có tác dụng phụ. Đặc biệt, bạn có thể kết hợp trong khi dùng thuốc đông y hoặc thuốc tây với liều lượng phù hợp.

Ngoài ra cá ngựa còn có công hiệu tốt với một số bệnh khác như:

• Trị viêm sưng hạch hay bị u bướu ở vùng bụng.
• Chữa viêm thận mạn tính.

Đối tượng nên và không nên sử dụng cá ngựa

Mặc dù hải mã rất giàu giá trị dinh dưỡng và tốt cho sức khỏe, thế nhưng vẫn có những đối tượng phù hợp và không phù hợp sử dụng loại “thần dược” này. Cụ thể:

Những ai nên dùng cá ngựa?

Loại cá này là vị thuốc bổ lành tính, ấm, vị ngọt, cả nam và nữ giới đều có thể sử dụng.

• Đối với nam giới: Đó là những trường hợp liệt dương, thần kinh suy nhược, yếu sinh lý, di tinh di niệu,… nên sử dụng cá ngựa.
• Đối với nữ giới: Những chị em bị lãnh cảm, hiếm muộn con do dương suy, cung hàn khó thụ thai, … dùng loại cá này sẽ rất tốt
• Người già, người trung tuổi: Những trường hợp bị suy giảm chức năng sinh lý cũng có thể sử dụng hải mã để cải thiện.
• Những người bị ho, hen suyễn cũng nên dùng để hỗ trợ điều trị bệnh.

Đối tượng không nên sử dụng

Công dụng của cá ngựa mang đến cho sức khỏe đã được khoa học chứng minh, đồng thời nó cũng đã được khẳng định qua thực tiễn. Tuy nhiên, một số đối tượng sau cần phải thận trọng trước khi quyết định sử dụng loại cá này để chữa bệnh.

• Người bị âm hư hỏa vượng: Với các biểu hiện là nóng sốt về chiều, khô cổ, mờ mắt, ù tai, lở miệng, viêm họng, viêm xoang mãn tính,… sẽ không phù hợp để sử dụng, bởi loại cá này mang tính nóng, ấm.
• Người có dấu hiệu sốt, cảm cúm: Đối tượng này nếu dùng hải mã có thể khiến tình trạng bệnh trở nên trầm trọng hơn.
• Hải mã cũng có nguy cơ gây ra tình trạng dị tật ở thai nhi. Vì vậy, phụ nữ có thai tuyệt đối không sử dụng loại cá này.

Cách sử dụng cá ngựa trị bệnh hiệu quả

Có rất nhiều cách sử dụng hải mã để trị bệnh hiệu quả. Bởi cá tươi thường có mùi tanh nên đa phần người ta sử dụng cá ngựa đã qua sơ chế ở dạng khô.

Sử dụng trong các bài thuốc

Đây chủ yếu là những bài thuốc dân gian được truyền lại. Phần lớn những bài thuốc này đều mang lại hiệu quả tích cực cho người sử dụng. Xong, do yếu tố cơ địa, một số trường hợp có thể không trị hết được bệnh.Tuy nhiên, đây vẫn là loại dược liệu quý hiếm mà bạn không nên bỏ qua:

Điều trị bệnh liệt dương ở nam giới

Nam giới bị liệt dương thường có các biểu hiện như: Khó hoặc không thể cương cứng khi quan hệ, suy giảm ham muốn tình dục, khi quan hệ bị đau nhức,… Trong trường hợp này, rượu ngâm từ hải mã được xem “cứu tinh” cho nhiều quý ông. Người ta  thường kết hợp cá ngựa với long nhãn, bàn long sâm, cốt toái bổ để ngâm rượu.

Chuẩn bị: 

• Cá ngựa đã sơ chế 30g,
• Bàn long sâm 30g,
• Cốt toái bổ 20g,
• Long nhãn 20g,
• 1 lít rượu trắng,
• Bình thủy tinh để ngâm rượu.

Cách thực hiện:

• Cắt nhỏ các vị thuốc rồi cho vào bình.
• Thêm rượu rượu trắng đã chuẩn bị và đậy nắp kín lại.
• Trong quá trình ngâm, thỉnh thoảng lắc nhẹ bình để các nguyên liệu thấm đều rượu.
• Rượu cá ngựa càng ngâm lâu thì tác dụng sẽ càng cao. Tuy nhiên nếu không thể chờ đợi thì sau khoảng 5 – 7 ngày bạn có thể lấy ra uống.
• Dùng mỗi ngày dùng khoảng 20 – 40ml, chia làm 3 lần.

Hỗ trợ điều trị hiếm muộn, vô sinh ở phụ nữ 

Nếu các chị em phụ nữ đang gặp tình trạng vô sinh, hiếm muộn, hãy sử dụng bài thuốc sau để trị bệnh: 

Chuẩn bị: 1 đôi cá ngựa.

Cách thực hiện: 

• Sau khi sơ chế cá ngựa sạch sẽ, bạn đem phơi hoặc sấy khô, rồi tán thành bột mịn.
• Lấy 1g bột cá ngựa hòa tan với nước đun sôi để nguội rồi uống.
• Mỗi ngày uống 3 lần.

Chữa hen phế quản, thở khò khè

Đây là công dụng của cá ngựa đối với trẻ em được nhiều người sử dụng hiện nay. Cách thực hiện bài thuốc chữa hen phế quản bằng cá ngựa cũng khá đơn giản.

Chuẩn bị:

• Cá ngựa 5g
• Đương quy 10g.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch 2 nguyên liệu đã chuẩn bị, sau đó đem sắc cùng 200ml nước.
• Đến khi nước sôi thì vặn nhỏ lửa và đợi đến khi nước cạn còn khoảng 50ml thì tắt bếp.
• Dùng nước cốt này uống hết một lần.Sử dụng mỗi ngày uống 1 thang cho hiệu quả.

Cá ngựa chữa di tinh, yếu sinh lý

Bài thuốc này sẽ kết hợp với một số vị thuốc bắc như dâm dương hoắc, đại hồi, khởi tử, câu kỷ tử để ngâm rượu giúp cải thiện các triệu chứng của yếu sinh lý, di tinh, và nâng cao phong độ cho các đấng mày râu.

Chuẩn bị:

• 1 cặp cá ngựa,
• 12g khởi tử,
• Dâm dương hoắc 6g,
• 6g đại hồ,,
• 10g câu kỷ tử,
• 1/2 lít rượu trắng.

Cách thực hiện: 

• Cho hết các nguyên liệu trên vào bình và tiến hành ngâm với rượu trắng.
• Ngâm rượu trong thời gian 30 ngày là có thể sử dụng.
• Mỗi ngày dùng khoảng 20-30ml.

Chữa sưng thận và bệnh viêm thận mãn tính 

Nguyên liệu:

• 1 con cá ngựa to
• 1 quả bầu dục lợn

Cách thực hiện:

• Cho cá ngựa lên chảo nóng và rang cho đến khi vàng, chín giòn thì đem nghiền thành bột mịn.
• Bầu dục lợn, bạn đem cắt đôi, sau đó bóp muối cùng với chanh và rửa lại cho thật sạch.
• Tiếp đến, bạn đúc bột cá ngựa ở trên vào bên trong của bầu dục lợn. 
• Lấy dây để buộc chặt chỗ hở lại.
• Đem hấp cách thủy và dùng để ăn hết trong một lần.
• Dùng trong 15 ngày liên tiếp để thấy được hiệu quả.

Chế biến một số món ăn từ cá ngựa

Ngoài cách ngâm rượu hay tán thành bột để uống với nước nêu trên, bạn cũng có thể dùng cá ngựa để chế biến thành món ăn hoặc kết hợp với thuốc bắc cũng mang lại những tác dụng rất tốt. Dưới đây là các món ăn phổ biến từ cá ngựa

Cháo cá ngựa trị liệt dương

Nguyên liệu:

• Hải mã khô khoảng 2 – 4 con,
• 60 – 80g gạo tẻ 60,
• Kỷ tử 10g.

Thực hiện: 

• Hải mã đem rửa sạch sau đó cắt nhỏ
• Cho vào nồi hầm cùng gạo và kỷ tử cho đến khi thành cháo nhừ.
• Món cháo này không chỉ trị liệt dương mà còn có hiệu quả với nhiều triệu chứng khác như: hiếm muộn, di tinh, u bướu vùng bụng, viêm sưng hạch, sưng tấy do chấn thương,…

Cá ngựa hầm thịt dê

Chuẩn bị:

• Cá ngựa 2 đôi.
• 5 quả táo đỏ,
• 200g thịt dê,
• 5 lát gừng.

Thực hiện:

• Thịt dê đem rửa sạch, thái nhỏ, khử bớt mùi bằng cách cho vào nồi luộc qua.
• Cho tất cả các nguyên liệu còn lại vào nồi để hầm trong khoảng 1 – 2 tiếng.
• Đến khi chín cho thêm một chút gia vị cho vừa ăn.
• Món ăn này có công dụng bổ huyết rất tốt, giúp ôn thận, tráng dương.

Gà hầm cá ngựa

Chuẩn bị:

• hải mã khô 2 đôi, 
• 1 con gà,
• Kỷ tử 20g,
• Khoảng 10 quả táo đỏ.

Thực hiện:

• Các nguyên liệu đem rửa sạch.
• Cho tất cả vào nồi và hầm lửa nhỏ trong khoảng 1 – 2 tiếng.
• Khi ăn thêm ít gia vị.
• Đây là món ăn vô cùng hữu ích để bồi bổ cơ thể.

Cách phân biệt và chọn mua cá ngựa

Việc chọn mua cá ngựa cũng phải biết cách để có thể mua được loại tốt, mang lại hiệu quả cao nhất. Dưới đây là những hướng dẫn giúp bạn chọn mua được loại hải mã phù hợp, đúng nhu cầu sử dụng.

Phân biệt cá ngựa đực và cái

• Hải mã đực thường to và dài hơn con cái.
• Thân con cái có nhiều gai hơn, còn hải mã cái thì có màu sáng và ít gai.
• Hải mã đực có phần bụng phình ra do có túi ấp trứng.

Cách phân biệt chất lượng tốt – xấu

Hải mã có chất lượng tốt là những con được sơ chế từ cá tươi, không ngâm qua các loại hóa chất độc hại. Ngược lại, những loại cá có chất lượng kém thường được phơi từ con ươn, thối, hoặc ngâm qua hóa chất, thậm chí là những con hải mã đã qua sử dụng. Vì vậy, sử dụng những con hải mã kém chất lượng không chỉ mất đi dưỡng chất mà còn gây hại cho cơ thể.

Phân biệt chất lượng qua bề ngoài:

• Cá ngựa khô loại tốt thì da hơi bóng, và thường có độ óng ánh dưới ánh sáng. Còn loại kém chất lượng nhìn sẽ rất sạm màu và chúng không có độ bóng.
• Hải mã khô loại tốt thường rất cứng, khó có thể bẻ gãy nếu dùng tay. Ngoài ra, khi cho vào nước thân của chúng sẽ dai và có thể bẻ cong. Ngược lại với hải mã loại kém thường dễ gãy, rất mềm và dễ bị vụn nát khi bóp bằng tay.
• Loại tốt phải còn nguyên vẹn các bộ phận bao gồm: Thân, miệng, đuôi và mắt. Đồng thời, sau khi phơi mắt hải mã khô thường có màu trắng đục hoặc ghi, hốc mắt hãm sâu.

Nhận biết qua mùi vị đặc trưng:

• Cá ngựa khô loại tốt chỉ có mùi hơi tanh, nhưng khi ngửi kỹ lại thấy mùi thơm của cá khô. Trong khi đó, loại kém chất lượng lại có mùi rất tanh và nếu ngửi kỹ sẽ gây cảm giác buồn nôn
• Loại tốt có mùi rất thơm khi nướng lên, lúc ăn ngoài thấy vị mặn và còn hơi ngọt. Tuy nhiên với loại hải mã giả (làm bằng cao su hoặc nhựa). Chúng thường được ngâm rượu để khó phân biệt. Tuy nhiên, khi nướng lên bạn sẽ thấy mùi khét hoặc mùi hóa chất.

Kinh nghiệm chọn mua cá ngựa khô

Thị trường thường, cá ngựa khô thường được bán theo cặp hoặc theo cân nặng.

• Khi mua theo cân nặng: Kích cỡ sẽ không đồng đều và bảng giá phụ thuộc vào trọng lượng của từng con. Mua theo cách này, người tiêu dùng sẽ dễ mua lẫn lộn và mua phải loại có độ ẩm cao.
• Mua cá ngựa khô theo cặp: Cách này sẽ dễ chọn hơn và đảm được bảo chất lượng. Giá cá ngựa khô sẽ có sự chênh lệch tùy vào chiều dài của từng cặp. Cách này cũng giúp bạn dễ so sánh mức giá giữa các cửa hàng với nhau.

Những lưu ý khi sử dụng cá ngựa

Với những tác dụng nêu trên, cá ngựa ngày càng được người dân săn lùng và mua về với mong muốn cải thiện được các tình trạng bệnh lý mình đang gặp phải. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, bạn cần tuân thủ các lưu ý sau: 

• Tuyệt đối không dùng hải mã cho những đối tượng không phù hợp.
• Dù loại cá này tốt cho sức khỏe nhưng nếu bạn lạm dụng quá mức không chỉ gây phản tác dụng mà còn ảnh hưởng đến cơ thể.
• Trước khi sử dụng hãy tham khảo ý kiến bác sĩ và dùng đúng liều lượng để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
• Biết cách phân biệt chất lượng và nên chọn mua tại những cơ sở uy tín để đảm bảo công dụng mà nó mang lại.
• Nếu thấy cơ thể xuất hiện những dấu hiệu thất thường khi sử dụng hải mã, bạn hãy giữ mẫu hải mã đang dùng, đến gặp bác sĩ để được tư vấn và có biện pháp xử lý kịp thời.

Cá ngựa là loài động vật quý hiếm mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, hãy đảm bảo bạn đã nắm vững những thông tin về thành phần, công dụng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng hải mã để có được kết quả tốt nhất nhé.