Sâm ngọc linh: Đặc điểm, công dụng, cách dùng

Sâm Ngọc Linh từ lâu đã được biết đến là loại thảo dược quý hiếm của Việt Nam. Hiện nay, loại sâm này chủ yếu được trồng tại hai tỉnh là Kon Tum và Quảng Nam. Đặc biệt, đây chính là loại sâm thứ 20 được tìm thấy trên thế giới. Hãy cùng tìm hiểu những đặc điểm, công dụng, cách sử dụng và giá bán của sâm ngọc linh trên thị trường hiện nay.

Sâm ngọc linh là gì?

Đây là loại sâm quý, được tìm thấy chủ yếu tại miền Trung Trung Bộ của Việt Nam. Do dược sĩ Đào Kim Long phát hiện trên núi Ngọc Linh vào năm vào năm 1973. Có lẽ cái tên Sâm ngọc linh cũng từ đó mà nên. 

Loại sâm này có dạng thân thảo, sống lâu năm, thường cao 40 – 100cm, thoạt nhìn sẽ rất giống nhân sâm Triều Tiên. Đặc biệt, nhờ có giá trị kinh tế cao mà sâm ngọc linh được ví như “cây đẻ trứng vàng” của người dân. Nó được đánh giá cao hơn sâm của Hàn Quốc. Thậm chí, được mệnh danh là sâm tốt nhất thế giới.

• Sâm ngọc linh có tên khoa học là Panax vietnamensis.
• Tên khác: Sâm khu năm, sâm Việt Nam, sâm trúc, củ ngải rọm con, cây thuốc giấu.
• Thuộc họ: Cuồng cuồng (Tên khoa học là Araliaceae).

Đặc điểm nhận biết

Sâm Ngọc Linh là thân khí sinh, dạng thẳng đứng, có màu lục hoặc hơi tím. Thân cây thường nhỏ và có đường kính từ 4 – 8mm. Thân rễ cây sẽ có nhiều đốt như đốt trúc và có nhiều cùi thịt. Đường kính của thân rễ cũng không lớn, chỉ từ 1 – 3cm. Rễ cây mọc bò ngang, có thể ở trên hoặc dưới mặt đất khoảng 1 – 3cm, thường mang nhiều củ và rễ nhánh.  

Bộ phận lá

Dưới đây là cách nhận biết lá sâm ngọc linh:

• Mỗi thân mang lá sẽ tương ứng với một đốt dài khoảng 0,5 – 0,7cm. 
• Từ năm một đến năm ba, sâm ngọc linh chỉ có 1 lá duy nhất và không rụng.
• Từ năm thứ 4, cây mới có thêm 2 – 3 lá. 
• Lá ở trên đỉnh thân là dạng lá kép, có hình chân vịt, mọc theo từng vòng với số lượng khoảng 3 – 5 nhánh lá. 
• Cuống lá kép dài từ 6 – 12mm, gồm 5 lá chét. 
• Lá chét ở giữa thường lớn hơn. Các lá chét có phiến hình bầu dục, chóp nhọn và mép khía có răng cưa. Lá có lông ở hai mặt.

Bộ phận hoa

Dựa vào bộ phận hoa để nhận biết sâm ngọc linh qua những đặc điểm sau:

• Hoa có hình tán đơn, thường mọc dưới các lá thẳng với thân. 
• Phần cuống của tán hoa thường dài 10 – 20cm, có thể xuất hiện kèm thêm 1 đến 4 tán phụ hoặc thêm 1 hoa ở dưới tán chính. 
• Mỗi tán sẽ có tới 60 đến 100 hoa.
• Cuống hoa có độ dài từ 1 – 1,5cm. Mỗi hoa có 5 cánh, màu vàng nhạt, 5 nhị với 1 vòi nhụy.

Bộ phận quả

Cách nhận biết sâm ngọc linh qua đặc điểm quả:

• Chủ yếu mọc ở phần trung tâm của tán lá.
• Có độ dài từ 0,8 đến 1cm, rộng từ 0,5 đến 0,6cm. 
• Lúc đầu quả thường có màu xanh, nhưng sau hai tháng sẽ chuyển sang màu xanh thẫm hoặc vàng lục. 
• Quả chín sẽ có màu đỏ cam và phần đỉnh quả có chấm đen. 
• Mỗi quả thường chứa 1 – 2 hạt, mỗi cây có trung bình từ 10 – 30 quả.

Một số thông tin khác về cách thu hái, chế biến và bảo quản:

• Bộ phận dùng: Chủ yếu là phần thân rễ và củ. Ngoài ra, rễ con và lá cũng có thể được sử dụng.
• Thu hái: Khi cây đã đủ 3 năm tuổi và được thu hoạch vào mùa đông.
• Chế biến: Rễ cây được đem rửa sạch và phơi khô.
• Bảo quản: Sâm ngọc linh cần bảo quản ở những nơi khô ráo và thoáng mát, tránh ánh nắng .

Sâm ngọc linh trồng ở đâu?

Loại sâm này thường mọc dọc theo bờ suối. Hoặc có thể xuất hiện ở nơi nào đất có nhiều dinh dưỡng. Ở độ cao từ 1000 – 2000m sẽ tìm thấy sâm dễ dàng hơn. 

Hiện nay, sâm được tìm thấy chủ yếu ở hai tỉnh là Kon Tum và Quảng Nam. Vì vậy mà người ta thường gọi là sâm ngọc linh Kon Tum và sâm ngọc linh Quảng Nam. Tuy nhiên, do nhu cầu ngày càng tăng cùng với việc khai thác không khoa đã khiến cho số lượng sâm tự nhiên giảm trầm trọng. Đó cũng chính là lý do giá của sâm ngọc linh tự nhiên hiện nay cao ngất ngưởng. 

Vào đầu năm 2009, khoảng 1000 cây sâm ngọc linh đã được chuyển về trồng tại trạm nghiên cứu thảo dược Tam Đảo và ở cả đỉnh núi Thiên Thi (đỉnh cao nhất của Tam Đảo). Sau một thời gian trồng và được chăm sóc thì có khoảng 720 cây sâm ngọc linh sinh trưởng tốt, đã ra hoa và đậu quả.

Đặc biệt, nhà nước đã ký đề án phát triển cây sâm ở núi Ngọc Linh đến năm 2030, chuyên canh 19.000 ha, được tiến hành tại 7/10 xã của huyện Nam Trà My. Tổng kinh phí đầu tư lên đến hơn 9000 tỷ đồng.

Nghiên cứu về thành phần và các giá trị dinh dưỡng của sâm ngọc linh

Có thể nói, sâm ngọc linh là loại sâm số 1 trên thế giới hiện nay. Nghiên cứu của bộ Y tế Việt Nam vào năm 1978 đã phát hiện ra loại sâm này có hàm lượng Saponin cao hơn nhiều lần các loại sâm khác. 

Cụ thể là khoảng 52 loại Saponin. Một nửa trong đó là các loại Saponin thường thấy ở một số sâm khác như: Sâm Mỹ, Nhật Bản, Triều Tiên. Và một nửa còn lại là các Saponin mới, chưa tìm thấy ở loại sâm nào.

Ngoài ra, nhiều nghiên cứu cũng cho thấy, lá, rễ và thân cây của sâm Ngọc Linh cũng có rất nhiều dưỡng chất khác. Cụ thể:

• 7 hợp chất polyacetylen.
• Có 17 loại acid amin, bao gồm: Leucine, isoleucine, phenylalanine, lysine, threonine, tryptophan, methionine, valine,…
• 20 nguyên tố vi lượng, điển hình là Mu, Fe, Cu, Co, K…
• Các lipid, glucid và tinh dầu.
• Rễ tươi của sâm còn chứa chất daucosterol.
• Và các loại vitamin khác như vitamin B2, B12, E,…

Nhờ những thành phần và dưỡng chất nêu trên mà việc phát hiện ra sâm Ngọc Linh chính là 1 phát hiện lớn đối với y học  của Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung.

Sâm ngọc linh có tác dụng gì?

Quá trình nghiên cứu thực nghiệm về sâm Ngọc Linh đã đưa ra kết luận rằng: Nó có khả năng chống trầm cảm rất tốt, giảm căng thẳng tâm lý. Ngoài ra còn ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh ung thư, nâng cao hệ miễn dịch, chức năng gan, đẩy lùi lão hóa nữa,… Các tác dụng cụ thể của loại sâm này bao gồm: 

• Chống stress tâm lý, stress vật lý, và tình trạng trầm cảm.
• Giúp người bệnh ăn ngon, ngủ tốt, tăng thị lực, lên cân, cải thiện cả hoạt động trí tuệ lân thể lực.
• Chống oxy hóa, lão hóa.
• Phòng chống ung thư.
• Nâng cao hệ miễn dịch.
• Nâng cao sức đề kháng, khắc phục tình trạng suy nhược thần kinh và cả suy nhược sinh dục.
• Bảo vệ gan.
• Cải thiện tình trạng huyết áp ở những người bị huyết áp thấp.

Không những vậy, ở sâm Ngọc Linh còn có những tác dụng mà các loại nhân sâm khác không có được, đó là:

• Kháng các độc tố gây hại cho tế bào, tăng các tế bào mới và kéo dài sự sống của tế bào.
• Tăng lực và phục hồi sự suy giảm chức năng của cơ thể.
• Có tính kháng khuẩn: Đó là trên các chủng vi khuẩn Gram (+), đặc biệt là chủng vi khuẩn gây viêm họng – Streptococcus.
• Có thể dùng cho nhiều đối tượng khác nhau, từ trẻ nhỏ đến người già.

Sâm Ngọc Linh có tính độc hoặc gây tác dụng phụ không?

Nghiên cứu cho thấy, khi dùng 34g bột chiết toàn phần rễ củ sâm ngọc linh trên 1kg thể trọng và với liều 10,6g saponin toàn phần của rễ củ sâm ngọc linh trên 1kg thể trọng đều không gây triệu chứng ngộ độc nào cả.

Ngoài ra, những thí nghiệm trên hệ tim mạch, hệ thần kinh trung ương, trên nội tiết sinh dục, tăng sức bền của cơ thể, tác dụng tăng lực,… đều cho kết quả tương đương với thí nghiệm của nhân sâm Triều Tiên. Tuy nhiên sâm ngọc linh lại không gây ra tình trạng tăng huyết áp như sâm Triều Tiên.

Như vậy, có thể thấy sâm ngọc linh là loại thảo dược tự nhiên an toàn, lành tính, không chứa độc tính và sử dụng được trong thời gian dài.Tuy nhiên, dưới đây là liều lượng khuyến cáo đối với loại sâm này:

• Với đối tượng từ trẻ nhỏ đến người già, liều dùng sẽ từ 50mg đến 200m/1kg thể trọng.
• Cụ thể, với một người cân nặng 50kg sẽ dùng 10gr/ngày. 
• Nếu dùng 20gr/ngày có tác dụng gây ngủ. 
• Nếu dùng 30gr – 40gr/ngày thì có tác dụng như một loại thuốc giảm đau. 
• Nghiên cứu đối với bệnh nhân K ở giai đoạn cuối, nếu dùng sâm ngọc linh từ 30gr – 40gr/ngày sẽ không còn thấy đau đớn.

Cách dùng sâm ngọc linh như thế nào cho đúng?

Cả thân và rễ sâm đều có thể tận dụng để làm thuốc chữa bệnh và rất an toàn. Sâm ngọc linh có vị hơi đắng, không có tính độc nên bạn có thể hoàn toàn yên tâm khi sử dụng. Tuy nhiên, người bệnh cần dùng đúng liều lượng và theo tư vấn của bác sĩ. Dưới đây là một số dùng và bài thuốc từ sâm ngọc linh được sử dụng phổ biến:

1. Ngâm trong miệng

Đây là cách sử dụng rất đơn giản, dễ thực hiện và ai cũng có thể làm được. Nhất là những người ốm lâu ngày, hô hấp khó khăn, người mệt mỏi.

• Tác dụng: Chữa các triệu chứng kém ăn, mệt mỏi, các chứng phế hư như phổi yếu, hen suyễn, thở gấp, hô hấp kém. 
• Cách thực hiện: Người bệnh cắt 1 lát sâm và ngậm trong miệng cho đến khi tan hết.

2. Sâm tẩm mật ong

Đây là cách dùng mang lại hiệu quả tối ưu nhất. Cách thực hiện như sau:

• Đầu tiên bạn rửa sạch sâm để loại bỏ đất cát. 
• Đem sâm thái lát mỏng rồi cho vào một lọ sứ hoặc lọ thủy tinh. 
• Tiếp tục đổ mật ong rừng vào lọ sao cho ngập sâm là được. 
• Sau đó, bạn đậy nắp lọ thật kín và để ở nơi thoáng mát, khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp. 
• Mang ra sử dụng sau khi ngâm được 30 ngày. 
• Khi dùng, bạn lấy 3 – 5 lát sâm ngọc linh để ngậm hoặc ăn như bình thường.

Bài thuốc sâm ngọc linh ngâm mật ong mang lại nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. phù hợp với nhiều đối tượng. Sau một thời gian kiên trì thực hiện, bạn sẽ thấy sức khỏe được tăng cường và tình trạng bệnh cải thiện đáng kể.

3. Pha trà sâm ngọc linh

Bài thuốc này cũng rất dễ thực hiện và đem lại kết quả tốt. Bạn tiến hành các bước như sau:

• Lấy vài lát sâm cho vào ấm. 
• Sau đó cho thêm một ít nước sôi vào để tráng và bỏ nước tráng này đi. 
• Tiếp tục thêm nước sôi vào và để ủ trong khoảng vài phút là có thể dùng được. 
• Với trà sâm ngọc linh, bạn có thể dùng nhiều lần nước. Khi nào thấy nước trà nhạt màu là được. 
• Phần bã bạn không nên bỏ đi mà có thể đem ăn bình thường.

4. Bài thuốc ngâm rượu

Sử dụng rượu ngâm từ sâm ngọc linh giúp nâng cao sức khỏe người bệnh. Đặc biệt là với nam giới thường xuyên sử dụng bia rượu, bạn có thể thay thế uống bằng rượu từ sâm ngọc linh, không chỉ tăng hương vị mà còn bảo vệ sức khỏe.

Cách thực hiện:

• Bạn đem sâm rửa sạch, sau đó, cho vào bình ngâm cùng lượng rượu vừa phải (50 – 70 độ). 
• Rượu sâm ngọc linh cần ủ ít nhất 90 ngày thì mới mang ra sử dụng. 
• Nên sử dụng bình ngâm là chất liệu thủy tinh để đảm bảo sức khỏe.
• Tỷ lệ ngâm như sau: Cứ 1 lạng sâm thì ngâm với 2 – 3 lít rượu nếp. 
• Người bệnh không nên dùng quá 100ml/ngày.

Lưu ý: Bài thuốc này chỉ áp dụng cho nam giới ở độ tuổi trung niên. Những người mắc bệnh ung thư, tim mạch, huyết áp, hoặc người già, phục nữ đang mang thai, cho con bú không nên sử dụng.

5. Nấu cháo sâm ngọc linh

Cháo nấu từ sâm ngọc linh có thể dùng cho mọi đối tượng, đặc biệt là người cần hồi phục cơ thể sau khi vừa ốm dậy, người già răng rụng nhiều, hoặc người tiêu hóa kém.

Cách thực hiện:

• Sau khi rửa sạch sâm Ngọc Linh, bạn đem nấu với nước. 
• Tiếp tục cho thêm 1 nắm gạo tẻ vào và ninh thành cháo. 
• Nêm nếm thêm gia vị vào cháo cho vừa ăn.
• Nên dùng khi còn ấm nóng.

6. Bài thuốc sâm ngọc linh hầm thuốc bắc

Bài thuốc này đặc biệt tốt cho những người mới ốm dậy, người có sức khỏe kém, người già kém ăn, mất ngủ, hay người đang mắc các bệnh nan y, ung thư,…

Cách thực hiện:

• Bạn rửa sạch sâm, sau đó thái khoảng 5 – 6 lát và đem hầm với thuốc bắc. 
• Mỗi tuần bạn dùng 1 – 2 lần để đạt được kết quả tốt.

Sâm ngọc linh giá bao nhiêu?

Gần đây giá sâm ngọc linh ngày càng cao, bởi mức độ khan hiếm của loại sâm này. Đồng thời, cũng chính vì mức độ khan hiếm mà ngày càng có nhiều người đổ xô đi khai thác quá mức khiến cho sâm lại càng trở nên khan hiếm và đẩy giá thành lên cao ngất ngưởng. Vậy sâm ngọc linh giá bao nhiêu 1 kg?

Theo mức giá mới nhất hiện nay, giá sâm ngọc linh phụ thuộc vào các yếu tố:

• Sâm tự nhiên hay trồng.
• Tuổi của củ sâm.
• Độ khan hiếm trên thị trường.

Cụ thể như sau:

Với sâm ngọc linh Kon Tum và sâm ngọc linh Quảng Nam tự nhiên:

• Loại 30 củ/kg trở lên có giá khoảng 30 triệu/kg.
• Loại 15 – 20 củ/kg: Khoảng 55 triệu/kg.
• Loại 8 – 10 củ/kg: Khoảng 60 triệu/kg.
• Loại 4 – 5 củ/kg: Khoảng 90 triệu/kg.
• Loại 3 củ/kg: Khoảng 200 triệu/kg (tùy từng thời điểm).

Giá sâm ngọc linh trồng: 

• Loại 30 củ/kg trở lên có giá tùy theo đơn đặt hàng.
• Loại 20 – 30 củ/kg có giá tùy theo đơn đặt hàng.
• Loại 10 – 12 củ/kg có giá khoảng từ 55 triệu/kg.
• Loại 8 – 10 củ/kg có giá khoảng từ 65 triệu/kg
• Loại 5 – 7 củ/kg có giá khoảng từ 70 triệu/kg.
• Loại 4 – 5 củ/kg có giá khoảng từ 60 triệu/kg.
• Loại 3 củ/kg đây là hàng hiếm nên  không có mức giá cụ thể.

Đây là sâm trồng với sự quản lý của UBND tỉnh Quảng Nam, Kon Tum nên việc thu hoạch sẽ có sự giám sát chặt chẽ từ đơn vị chủ quản, không thu hoạch bừa bãi. Do vậy giá sâm và số lượng cũng sẽ thay đổi theo mỗi mùa thu hoạch

Giá bán sâm ngọc linh nêu trên chỉ có giá trị tham khảo. Bởi tùy vào từng thời điểm, cũng như nhà cung cấp mà mức giá sẽ có sự chênh lệch nhất định. Đặc biệt, với những loại sâm lâu năm, hình dáng đẹp và có kích thước lớn sẽ có giá rất cao. Do có giá trị vượt trội so với các loại sâm khác nên sâm ngọc linh có giá cao hơn gấp nhiều lần. 

Lưu ý tránh mua sâm ngọc linh giả

Nhận thấy nhu cầu mua sâm ngày càng nhiều, nhiều người đã lừa bán cho người tiêu dùng bằng cách gắn mác “hàng xách tay”. Theo các chuyên gia hoặc những người chơi sâm lâu năm cho biết, các loại sâm ngọc linh được rao bán trên mạng hiện nay phần lớn đều là giả cả (chiếm đến 80%).

Hiện nay, có 3 loại sâm ngọc linh làm giả đã được phát hiện, đó là:

• Loại giả thứ nhất: Đây là loại giả cao cấp nhất, sử dụng một giống sâm có ở biên giới giữa Trung Quốc và Việt Nam, cùng chi nhân sâm. Qua xét nghiệm DNA, có thể đây là một loại sâm mới, chưa từng công bố ở Việt Nam. Loại sâm này có DNA giống với sâm Ngọc Linh tới 97%. Nếu mua phải loại này, người tiêu dùng vẫn khá may mắn vì cũng có lợi cho sức khỏe và không gây độc hại gì. 
• Loại sâm giả thứ 2: Được lấy từ củ Tam thất hoang. Mặc dù cùng thuộc chi nhân sâm nhưng tam thất hoang có giá trị kém hơn so với loại giả 1A ở trên. Tam thất hoang có ngoại hình tương đối giống với sâm Ngọc Linh.
• Loại giả thứ 3: Được lấy từ củ ráy. Loại này thường mọc phổ biến ở vùng núi, nơi có khí hậu nóng ẩm. Cây ráy có hình dạng khá giống cây khoai môn, phần thân mỏng mềm, lá có dạng hình trái tim hơi dài, cao từ 30cm đến 1,5m. Rễ củ ráy dài, có nhiều đốt ngắn, có hình dạng tương đối giống nên cũng được sử dụng để làm giả sâm Ngọc Linh.

Một số lưu ý khi sử dụng

Mặc dù sâm ngọc có giá trị cao. Tuy nhiên, người dùng vẫn cần lưu ý những vấn đề sau: 

• Sâm ngọc linh không nên dùng cho những người bị đau bụng tiết tả như: Chướng bụng, đau bụng đi ngoài, đầy bụng,… hay đau bụng thể hàn vì có thể nguy hiểm đến tính mạng.
• Phụ nữ đang mang thai cũng là đối tượng không nên dùng sâm ngọc linh vì có thể gây co bóp thành tử cung, làm nội tiết tố sinh dục và nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi.
• Không nên dùng loại sâm này vào buổi tối vì có thể gây mất ngủ.
• Chỉ dùng cho trẻ khi bị còi xương, suy dinh dưỡng, thiếu máu, suy nhược cơ thể,…

Bài viết đã cung cấp đầy đủ những thông tin cần thiết về giống sâm ngọc linh đang rất được ưa chuộng hiện nay. Với những công dụng tuyệt vời, giá trị dinh dưỡng cao, sâm ngọc linh mang lại giá trị tuyệt vời cho sức khỏe. Tuy nhiên, người dùng cần sử dụng sâm chính hiệu để đảm bảo được chất lượng.